Assembly چیست؟ آموزش کامل و جامع زبان اسمبلی

زبان اسمبلی (Assembly Language) یک زبان برنامه‌نویسی سطح پایین است که ارتباط مستقیمی با معماری پردازنده دارد. این زبان به برنامه‌نویسان اجازه می‌دهد تا با دستورالعمل‌های مستقیم پردازنده کار کنند.

section .data
    msg db 'سلام دنیا!',0

section .text
    global _start

_start:
    mov eax, 4      ; syscall write
    mov ebx, 1      ; stdout
    mov ecx, msg    ; message
    mov edx, 13     ; length
    int 0x80        ; kernel call

    mov eax, 1      ; syscall exit
    int 0x80

زبان اسمبلی در اوایل دهه 1950 میلادی توسعه یافت. قبل از آن، برنامه‌نویسان مجبور بودند برنامه‌های خود را مستقیماً به زبان ماشین بنویسند.

یک برنامه اسمبلی معمولاً از سه بخش اصلی تشکیل شده است:

; بخش داده‌ها
section .data
    variable1 db 10    ; تعریف متغیر
    string1  db 'Hello', 0

; بخش متغیرهای تعریف نشده
section .bss
    buffer resb 64     ; رزرو 64 بایت حافظه

; بخش کد
section .text
    global _start     ; نقطه شروع برنامه

_start:
    ; دستورات برنامه
    mov eax, 0
    ; ادامه کد...

دستورات انتقال داده

mov eax, 42      ; انتقال مقدار مستقیم
mov ebx, eax     ; کپی از یک رجیستر به رجیستر دیگر
push eax         ; ذخیره در پشته
pop ebx          ; برداشتن از پشته

دستورات محاسباتی

add eax, 5      ; جمع
sub ebx, 3      ; تفریق
mul ecx         ; ضرب
div edx         ; تقسیم

رجیسترها حافظه‌های سریع داخل پردازنده هستند که برای نگهداری داده‌ها و آدرس‌ها استفاده می‌شوند.

رجیسترهای عمومی x86

• EAX – رجیستر accumulator برای عملیات محاسباتی
• EBX – رجیستر base برای آدرس‌دهی حافظه
• ECX – رجیستر counter برای شمارش حلقه‌ها
• EDX – رجیستر data برای عملیات I/O

سینتکس اسمبلی بسته به نوع اسمبلر (NASM، MASM، GAS) متفاوت است.

; NASM سینتکس
section .data
    msg db "Hello", 0

; MASM سینتکس
.data
    msg BYTE "Hello", 0

; GAS سینتکس
.data
    msg: .string "Hello"

روش‌های اصلی آدرس‌دهی

mov eax, 42          ; آدرس‌دهی مستقیم
mov eax, [var]       ; آدرس‌دهی غیرمستقیم
mov eax, [ebx+4]     ; آدرس‌دهی پایه + جابجایی
mov eax, [ebx+ecx*4] ; آدرس‌دهی نمایه‌ای

اسمبلرها

• NASM – Netwide Assembler
• MASM – Microsoft Macro Assembler
• GAS – GNU Assembler

دیباگرها

• GDB – GNU Debugger
• OllyDbg
• x64dbg

زبان اسمبلی در موارد زیر کاربرد دارد:

• برنامه‌نویسی سیستمی و درایورها
• بهینه‌سازی کد
• برنامه‌نویسی سیستم‌های نهفته
• مهندسی معکوس و امنیت

اصول نوشتن کد تمیز

• استفاده از کامنت‌های مناسب
• سازماندهی کد در ماکروها و پروسیجرها
• رعایت قراردادهای نامگذاری
• مستندسازی دقیق کد

; پروسیجر محاسبه فاکتوریل
factorial:
    push ebp
    mov ebp, esp        ; ذخیره‌سازی فریم استک
    
    mov eax, [ebp+8]    ; دریافت پارامتر ورودی
    cmp eax, 1          ; بررسی شرط پایه
    jle factorial_end   ; اگر کوچکتر یا مساوی 1 بود
    
    dec eax             ; n-1
    push eax            ; ارسال پارامتر
    call factorial      ; فراخوانی بازگشتی
    
factorial_end:
    mov esp, ebp        ; بازیابی فریم استک
    pop ebp
    ret

کتاب‌های مرجع

• Assembly Language Step by Step – Jeff Duntemann
• Modern X86 Assembly Language Programming – Daniel Kusswurm
• Professional Assembly Language – Richard Blum

منابع آنلاین

• Tutorials Point – Assembly Programming
• NASM Documentation
• x86 Assembly Guide